Vers van de pers is het boek Socialbesitas van Mayke Calis en Herm Kisjes. Voor ICTnieuws.nl namen Inge Spaander en Conrad Berghoef het boek door en schreven onafhankelijk van elkaar hun eigen bevindingen. Tijdens het symposium Verslaafd aan sociale media? op 29 november op de Fontys Hogeschool kunt u met de auteurs in discussie.
Inge Spaander
Socialbesitas: nieuw onderwerp van gesprek tussen volwassenen en jongeren. De zwarte cover, versierd met een duivelse smiley, maakt me bang; banger dan ik wil zijn voor het gebruik van sociale media. Terwijl ik deze recensie uitwerk hangt mijn Iphone aan de laptop op te laden en staan mijn netwerksites open. Wanneer deze recensie op de website verschijnt zal ik de link delen via Facebook, Twitter en Linkedin. Een groot deel van mijn online contacten hebben de link binnen het uur aangeklikt. ‘Liken’ is weten. Als mijn leerlingen mij op zondag een berichtje sturen met een inhoudelijke vraag reageer ik direct. Niet alleen jongeren lijden aan socialbesitas download google street view for free.
Naast kastenvol jubelende literatuur over het gebruik van sociale media, onder meer in het onderwijs, valt dit boek met zijn waarschuwende titel en afschrikwekkende kaft op. Een welkome aanvulling?
De schrijvers besteden kort tijd aan het toelichten van de mogelijkheden in de digitale wereld. Daarna komen ook de aantrekkelijke kanten aan bod: bevestiging, identiteitsontwikkeling en beloning. Thema’s die al sinds mensenheugenis een rol spelen bij ons mens-zijn.
De gevaren van socialbesitas worden uitgebreid beschreven. Ook zonder welbekende problemen als cyberpesten kunnen sociale media een negatieve invloed hebben op het welzijn, prestaties en relaties. De gevaren worden uit praktisch en wetenschappelijk oogpunt benaderd. Het interview met de vijftienjarige Sanne laat de breuk met het verleden zien. Whatsappen en praten tegelijk, zij kan het en snapt het probleem niet. De schrijvers ontkrachten dit in een hoofdstuk over hersenen en afleiding. Multitasking, hoe graag we het ook willen, ons brein kan het niet. En hier begint mijn knagend schuldgevoel. Ik werk vaak lang, maar hoe effectief ben ik eigenlijk als ik continu mijn sociale media check? Ik zet mijn Facebook uit. Ook het hoofdstuk van psychische problemen zet me aan het denken, ik weet dat leerlingen net als ik vaak met hun telefoon naast het hoofd in slaap vallen.
Dit deel van het boek sluit af met tips en tricks. Het blijft schipperen, zo veel wordt duidelijk. Pasklare afspraken bestaan niet. Openheid lijkt nodig en wordt ook door jongeren gewaardeerd nein herunterladen. Socialbesitas lijkt een nieuw onderdeel van de strijd die opvoeding soms is. Een groot pluspunt vind ik de tips aan jongeren, waar niet belerend wordt gedaan. Niet ‘plaats geen naaktfoto’s van jezelf’, maar ‘zorg ervoor dat je gezicht niet zichtbaar is’ en handige tips voor wanneer er wel iets mis gaat. Dit zorgt ervoor dat de behoefte tot experimenteren van jongeren wordt erkend. De toolkit socialbesitas, waarmee jongeren aan het denken worden gezet, heeft dezelfde insteek. Wat opvalt is dat de tips zich vooral richten op de praktische kanten. Welke afspraken maak je, wat doe je wel en wat doe je niet?
Het laatste hoofdstuk zet de thema’s rondom socialbesitas nog een keer op een rij. De schrijvers eindigen met een oproep aan de overheid: zij zien een taak voor de overheid weggelegd door stelling te nemen rondom dit thema. Het is duidelijk dat er nog een hoop te tackelen valt.
De inhoud van het boek zet me aan het denken. Mijn leerlingen kennen de mogelijke gevaren van sociale media maar al te goed. Althans, zo lijkt het. Onlangs moesten leerlingen een professioneel account aanmaken op Facebook; twee leerlingen weigerden om met hun echte gegevens online te gaan. Aan de andere kant worden ruzies vaak via Twitter uitgevochten, een medium dat met zijn open vorm vaak voor een onmiddellijke explosie zorgt heart tones. Als de sporen van de ruzie in het werkelijke leven allang vervaagd zijn, zijn ze in de digitale wereld nog steeds terug te vinden. Verandert nu de inhoud van de communicatie, onze behoeften of alleen de vorm? De schrijvers laten ons zien dat sociale media worden gebruikt bij het vormgeven van identiteit, het betekenis geven aan het leven en het zoeken naar beloning en zelfwaardering. Eeuwenoude behoeften die door sociologen als Durkheim bijvoorbeeld ook het bestaan van godsdienst verklaren. Wat ik uit Facebook haal verschilt niet van wat ik vroeger deed als ik in het gezamenlijke schrift van mij en mijn vriendinnen schreef. Ik deel, reageer en vorm mijn mening. En ook toen leidde dat schrift mij af van mijn huiswerk. De tips in het boek zijn voornamelijk praktisch. Moet er niet ook gesproken worden over die behoeften, die bij jongeren heel onzichtbaar een grote rol spelen?
Het boek Socialbesitas biedt een inkijkje in de mogelijke nadelen van sociale media gebruik. De heldere taal en toegankelijke interviews maken het boek geschikt voor ouders en docenten, maar ook voor jongeren zelf. Het boek biedt daarmee interessante gespreksstof. Nieuwe wetenschappelijke inzichten en aansprekende verhalen zullen ook de zelfverklaarde kenner aan het denken zetten. De tips en tricks lijken voor de hand liggend, maar de heldere taal en het ontbreken van een opgeheven vingertje maken deze hoofdstukken zeer bruikbaar wdr video downloaden.
Ik zou er zelf wel mijn vinger bij willen heffen: De kracht van sociale media ligt in de nieuwe manier waarop wij er onze behoeften, sneller dan ooit, mee proberen te bevredigen. Als we jongeren, en onszelf, hier kritisch in willen opvoeden moeten we hier ook naar durven kijken. De vorm verandert, de behoeften niet.
Inge Spaander is havo docente op het Lentiz Kastanjecollege, een Big Picture school in Maassluis. Ze schrijft daarnaast over onderwijs en andere zaken.
Twitter @teadoek / mail ingespaander@lentiz.nl
Conrad Berghoef
Enige humor en relativering kan de schrijvers van `Socialbesitas’ toch niet ontzegd worden. Vanaf de kaft grijnst de smiley, die wel iets wegheeft van het icoontje van zowel Spotify als Whatsapp, je in satanische vorm aan. In combinatie met het neologisme ‘Socialbesitas’ kon het schrijversduo Mayke Calis en Herm Kisjes hiermee wel eens een ijzersterk begrip neergezet hebben.
Ik schep er genoegen in om in boeken en artikelen over sociale media altijd op zoek te gaan naar dat ene zinnetje. Die ene dooddoener die even chlichématig als ook waar is. En ook ‘Socialbesitas’ gebruikt hem, meerdere keren. Het boek begint er zelfs mee: “Sociale media zijn niet meer weg te denken uit onze samenleving”. Het kan aan mij liggen, maar het heeft iets fatalistisch, die zin. Want zouden wij dat willen?
Toch is ‘Socialbesitas’ geen pessimistisch boek download simcity buildit. Er zitten zwarte randjes aan sociale media, en daar willen de auteurs voor waarschuwen. Dat doen ze door een heldere schrijfstijl, waarin ze uiteenzetten wat de belangrijkste sociale media zijn, en de laatste ontwikkelingen daarin. Hoewel je in dat laatste natuurlijk als snel achterloopt, maar daar zijn de auteurs zelf ook duidelijk over.
Na een opsomming van de voordelen van sociale media wordt het boek somberder en somberder, om vervolgens het begrip ‘socialbesitas’ te introduceren: ‘het overmatig en dwangmatig gebruik van sociale media. Iemand wordt mateloos in het onderhouden van digitale sociale contacten. Lichamelijke, psychische en/of sociale problemen kunnen het gevolg zijn.’ Maar het is niet het enige wat je bij gebuik van sociale media te wachten kan staan: bijvoorbeeld ook Fomo (Fear of missing out, angst om iets te missen op sociale media), Phantom Vibration Syndrome (je mobieltje voelen trillen terwijl dit niet zo is) en ‘Sleep texting’ (half slapend in de nacht sms’jes versturen). Kan ik me bij die eerste nog iets voorstellen, van de tweede vraag ik me af wat het probleem is –het lijkt me alleen een lastig ongemak dat makkelijk te verhelpen is- en bij de derde vraag ik me oprecht af wie dat ooit is overkomen.
Hoe dan ook, na de introductie van deze termen begint de ellende. Socialbesitas, schending van privacy, sexting… er komt van alles voorbij. Ik had liever gezien dat de auteurs zich hadden beperkt tot de term Socialbesitas, en ik had onderzoeken verwacht, bewijzen, om aan te geven hoe groot dit probleem is. En daarin zit de grootste teleurstelling van het boek. De auteurs geven eerlijk toe dat er nog maar weinig onderzoek naar de verslavende werking van sociale media is gedaan, en leggen daarom maar de bevindingen van een onderzoek naar gameverslaving eroverheen. Dat vind ik een zwaktebod. Er zullen overeenkomsten zijn, maar die zijn er ook tussen een rook- en gokverslaving. Dat wil nog niet zeggen dat je bij een boek over rookverslaving met cijfers over gokken aan kunt komen youtube music legally for free.
Er zijn in het boek ook andere geluiden te horen. Tussen alle ervaringsverhalen van jongeren en ouders door staat een voor mij even verrassend als verfrissend inzicht van Hans Achterhuis, emeritus hoogleraar Wijsbegeerte, toch een van de meest gezaghebbende filosofen van Nederland. Hij vergelijkt sociale media met de opkomst van het alfabetische schrift. Dit is volgens hem net zo’n ongekende verandering. Plato dacht destijds dat de menselijke relaties voorgoed zouden veranderen. Maar Achterhuis blijft positief: “het is niet per definitie slechter: het is een verandering”. Overigens doet hij zelf niet aan sociale media, nou ja, LinkedIn dan.
Het boek besluit met een aantal hoofdstukken met ‘tips en tricks’. Van jongeren aan ouders, van ouders aan ouders, en aan jongeren zelf. Teneur is vaak: laat je niet te veel afleiden, geloof niet in multitasken, leg die mobiel aan de kant als je huiswerk maakt en/of je concentratie nodig hebt. Verdiep je als ouder in sociale media, maar geef wel grenzen aan. Daar vragen de jongeren zelf ook om. Het zijn weinig verrassende adviezen, zo beschreef bijvoorbeeld Justine Pardoen ze ook al in ‘Focus: over social media als de grote afleider’.
‘Socialbesitas’ levert ook nog eens een heuse toolkit voor jongeren of voor professionals die met jongeren werken: oefeningen en vragenlijsten om jongeren inzicht te bieden in hun socialemediabruik. Ik heb er zelf eentje gedaan bij een groep jongeren van rond de 12 jaar en ik moet zeggen: het werkte goed. De jongeren moesten reageren in hoeverre stellingen als “Ik check ’s nachts mijn smartphone zonder dat ik een bericht heb” voor hen golden battlefield 1942 download vollversion kostenlos deutsch chip. Eén meisje vroeg na de test benauwd aan mij of zij nou socialbesitas had. “En dan?” Tja, daar zijn de auteurs weer heel voorzichtig over. “Wij willen geen uitspraken doen over wanneer iemand problematisch gedrag vertoont of verslaafd is”.
Verwacht dus geen antwoorden van dit boek. Daar is het ook niet voor geschreven. “Soms is bewust zijn van je gedrag al voldoende”. En daar nodigt het boek wel toe uit. Over het gebruik van sociale media in het onderwijs zijn de auteurs wel duidelijk: beter van niet. Tablets en smartphones leiden te veel af. Reden waarom zij ook niet zoveel op hebben met de iPadscholen. “Laat dat niet de zoveelste dwaling in het Nederlandse onderwijs zijn”. In die zorg klinkt afwijzing door.
Nog wel een punt van kritiek betreffende de vormgeving: sommige interviews zijn echt moeilijk leesbaar door gebruik van kleur en lettertype. Donkergroene letters op lichtgroen zijn echt niet leesbaar. Of ben ik inmiddels al te veel gewend aan blauw op wit?
Conrad Berghoef (42) is docent Nederlands en Social Media in het MBO. Digitaal lesmateriaal, blogs en presentaties van Conrad zijn te vinden op HetFokschaap.nl
Reactie Herm Kisjes en Mayke Calis
Reactie op Inge Spaander
Spaander vraagt zich af of we niet meer moeten kijken naar de achterliggende behoeften van jongeren om sociale media te gebruiken. Daar zijn wij het mee eens. Sociale media worden inderdaad gebruikt bij het vormgeven van identiteit, het betekenis geven aan het leven en het zoeken naar beloning en zelfwaardering too good to go herunterladen. Spaander schrijft: ,,wat ik uit Facebook haal verschilt niet van wat ik vroeger deed als ik in het gezamenlijke schrift van mij en mijn vriendinnen schreef. Ik deel, reageer en vorm mijn mening.’’ Wij denken dat zij gelijk heeft. In wezen is de behoefte en het gedrag hetzelfde. Maar er is toch een belangrijk verschil. Vroeger was dat schriftje uitsluitend bedoeld voor enkele vriendinnen onderling. Nu lezen op Facebook en Twitter niet alleen de vriendinnen maar ook heel veel andere mensen mee. Wat betekent dat voor de behoefte om vertrouwelijk met iemand te kunnen zijn? Om geheimen te kunnen delen? Om je kwetsbaar op te durven stellen? Bovendien worden alle gegevens door bedrijven als Facebook bewaard. Wie zal zeggen wanneer en hoe ze weer ergens opduiken.
Reactie op Conrad Berghoef
Berghoef vraagt zich af waarom wij niet met harde cijfers op de proppen komen om het probleem socialbesitas te onderbouwen. Zoals in het boek uiteen is gezet, heeft de ontwikkeling van sociale media een hoge vlucht genomen. Wetenschappelijk onderzoek doen naar een fenomeen dat nog maar zo kort bestaat is nu eenmaal nagenoeg onmogelijk. Ook wij hadden gehoopt meer (Nederlandse) cijfers te vinden. Het zou bijvoorbeeld voor het onderwijs interessant zijn hoeveel leerlingen, studenten afgeleid worden door sociale media, hoeveel jongeren verslaafd zijn aan sociale media, wat de definitie is van verslaving aan sociale media en in welke mate er sprake is van digitale identiteitschade (de identiteit die iemand vormt op internet) herunterladen. Desalniettemin hebben wij door praktijkgericht onderzoek aangetoond dat ouders en jongeren wel degelijk problemen ervaren bij het gebruik van sociale media. In het boek wordt door de vele interviews, verhalen meer diepgang gegeven aan de oorzaken en gevolgen van overmatig gebruik van sociale media.
Deels zijn wij het verder eens met de stelling van Berghoef dat je gameverslaving niet zonder meer kunt vergelijken met socialemediaverslaving. Dat doen we dan ook niet in ons boek. Verslaving aan sociale media behoort tot de digitale gedragsverslavingen en is daardoor wel beter vergelijkbaar met internet en gameverslaving en minder met middelen gerelateerde verslavingen zoals roken en alcohol. Uiteraard zijn er verschillen in de wijze van verslaving tussen sociale media en gamen, maar er zijn ook een hoop overeenkomsten. Die hebben we uiteengezet in ons boek. Vaak wordt gevraagd wanneer precies sprake is van verslaving, maar om die vraag echt goed te kunnen beantwoorden moet ook meer onderzoek plaatsvinden. Daarom hebben wij ons gericht op de problemen en achterliggende oorzaken die jongeren en ouders ondervinden bij het veelvuldig gebruik van sociale media.
Nog een laatste reactie op een kritiekpuntje van Berghoef betreffende de vormgeving. Hij schrijft dat hij sommige bladzijden moeilijk leesbaar vindt door het kleurgebruik: ‘donkergroene letters op lichtgroen zijn echt niet leesbaar download apps on fire tv. Of ben ik inmiddels al te veel gewend aan blauw op wit?’ Wij vragen ons af of het misschien tijd is voor een leesbrilletje…
